Εισαγωγή
Η γήρανση συνοδεύεται από σημαντικές φυσιολογικές αλλαγές που επηρεάζουν το μυοσκελετικό και το νευρικό σύστημα, με αποτέλεσμα τη μείωση της μυϊκής δύναμης, του συντονισμού και της ισορροπίας (Thomas et al., 2019). Αυτές οι μεταβολές προκαλούν αυξημένη ευαλωτότητα σε πτώσεις, οι οποίες αποτελούν την κύρια αιτία τραυματισμών και νοσηρότητας στην τρίτη ηλικία (Chiu et al., 2021).
Η πρόληψη των πτώσεων δεν στοχεύει μόνο στη μείωση της συχνότητάς τους, αλλά και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ηλικιωμένων, διατηρώντας την αυτονομία και μειώνοντας τον φόρτο των υπηρεσιών υγείας (Thomas et al., 2019; Chiu et al., 2021). Ως εκ τούτου, η έγκαιρη παρέμβαση και η εφαρμογή εξατομικευμένων προγραμμάτων άσκησης καθίστανται αναγκαίες για την προαγωγή της υγείας και της ασφάλειας στην τρίτη ηλικία (Almarzouki et al., 2020).
Αίτια
Η μυϊκή ατροφία και η μείωση της μυϊκής δύναμης, γνωστή ως σαρκοπενία, είναι από τα κύρια αίτια που επηρεάζουν αρνητικά τη σταθερότητα του σώματος κατά τη γήρανση (Gschwind et al., 2013). Παράλληλα, το κεντρικό νευρικό σύστημα υφίσταται αλλαγές, όπως επιβράδυνση της νευρομυϊκής μετάδοσης και μείωση της αισθητηριακής πληροφόρησης, οδηγώντας σε περιορισμένη ικανότητα διατήρησης της ισορροπίας (Almarzouki et al., 2020).
Επιπλέον, η καθυστέρηση των αντανακλαστικών αντιδράσεων που προφυλάσσουν από την πτώση αποτελεί σημαντικό παράγοντα κινδύνου (Gschwind et al., 2013). Η μειωμένη φυσική δραστηριότητα, η καθιστική ζωή και η γενικότερη αδράνεια επιδεινώνουν περαιτέρω την κατάσταση, καθώς μειώνονται οι μυϊκές ίνες και περιορίζεται η λειτουργικότητα (Thomas et al., 2019).
Επιδημιολογία
Οι πτώσεις αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα δημόσιας υγείας παγκοσμίως, ιδιαίτερα στις ηλικίες άνω των 65 ετών, όπου περίπου το 30% των ατόμων βιώνει τουλάχιστον μία πτώση ετησίως (Chiu et al., 2021). Στις μεγαλύτερες ηλικιακές ομάδες, το ποσοστό αυτό μπορεί να φτάσει έως και το 60%, επιβαρύνοντας σημαντικά τη λειτουργικότητα και την ποιότητα ζωής (Gschwind et al., 2013).
Επιπλέον, η επιδημιολογία δείχνει ότι οι γυναίκες είναι πιο επιρρεπείς σε πτώσεις και τραυματισμούς, εν μέρει λόγω της μεγαλύτερης συχνότητας εμφάνισης οστεοπόρωσης και της μειωμένης μυϊκής μάζας (Almarzouki et al., 2020). Τα κατάγματα που προκύπτουν από πτώσεις αποτελούν βασική αιτία νοσηρότητας και οδηγούν συχνά σε παρατεταμένη νοσηλεία και ανάγκη για μακροχρόνια φροντίδα (Chiu et al., 2021).
Επίπτωση
Οι πτώσεις στους ηλικιωμένους προκαλούν σημαντικές συνέπειες τόσο σε ατομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Το 10–20% των πτώσεων οδηγεί σε σοβαρούς τραυματισμούς, όπως κατάγματα ισχίου, κρανίου ή άλλων οστών, με επακόλουθα αυξημένη νοσηρότητα, μακροχρόνια περίθαλψη και απώλεια ανεξαρτησίας (Chiu et al., 2021).
Επιπλέον, οι πτώσεις ενδέχεται να προκαλέσουν ψυχολογικές επιπτώσεις, όπως φόβο επανάληψης, που συχνά οδηγεί σε αποφυγή δραστηριοτήτων και περαιτέρω αποδυνάμωση του σώματος (Almarzouki et al., 2020). Οι καθυστερημένες αντανακλαστικές αντιδράσεις και οι νευρομυϊκές δυσλειτουργίες καθιστούν δυσκολότερη την αποκατάσταση της ισορροπίας, αυξάνοντας την πιθανότητα επαναλαμβανόμενων πτώσεων (Gschwind et al., 2013).
Κατ’ οίκον Προγράμματα Φυσικοθεραπείας: Ο Ρόλος της Φυσικοθεραπείας στην Πρόληψη Πτώσεων
Η φυσικοθεραπεία αποτελεί βασικό μέσο πρόληψης πτώσεων στην τρίτη ηλικία. Στόχος της είναι η ενίσχυση της μυϊκής δύναμης, της ευλυγισίας, της ισορροπίας και του νευρομυϊκού συντονισμού, τα οποία σχετίζονται άμεσα με τη σταθερότητα και την αποφυγή πτώσεων (Thomas et al., 2019).
Μέθοδοι και Παρεμβάσεις
Οι φυσικοθεραπευτικές παρεμβάσεις περιλαμβάνουν:
- Ενδυνάμωση μυϊκών ομάδων: Ασκήσεις για τα κάτω άκρα (π.χ. καθίσματα, προβολές, άρσεις γαστροκνημίου) που βελτιώνουν τη σταθερότητα κατά τη βάδιση (Chiu et al., 2021).
- Ασκήσεις ισορροπίας και συντονισμού: Περιλαμβάνουν δραστηριότητες όπως η στάση στο ένα πόδι, μεταφορά του κέντρου βάρους και χρήση ισορροπιστικής πλατφόρμας (Almarzouki et al., 2020).
- Ασκήσεις ευλυγισίας και κινητικότητας: Διατάσεις και κινήσεις που βελτιώνουν το εύρος κίνησης των αρθρώσεων, μειώνοντας την ακαμψία (Thomas et al., 2019).
- Εκπαίδευση στο περπάτημα και τη λειτουργικότητα: Σωστή τεχνική βάδισης και εργονομικές κινήσεις για την αποφυγή πτώσεων κατά τις καθημερινές δραστηριότητες (Shafizadeh et al., 2022).
- Νευρομυϊκή επανεκπαίδευση: Τεχνικές που ενισχύουν την επικοινωνία μεταξύ του νευρικού συστήματος και των μυών, βελτιώνοντας τον συντονισμό και τα αντανακλαστικά (Gschwind et al., 2013).
Εξατομίκευση Προγραμμάτων
Η εξατομίκευση του προγράμματος άσκησης είναι καθοριστική, καθώς οι ανάγκες και οι δυνατότητες κάθε ηλικιωμένου διαφέρουν. Ο φυσικοθεραπευτής αξιολογεί την κατάσταση υγείας, το επίπεδο φυσικής κατάστασης, το ιστορικό πτώσεων και τους ατομικούς κινδύνους, σχεδιάζοντας ένα ασφαλές, βιώσιμο και αποτελεσματικό πρόγραμμα (Chiu et al., 2021).
Οφέλη της Φυσικοθεραπείας
Η συμμετοχή σε προγράμματα φυσικοθεραπείας:
- Μειώνει τον κίνδυνο πτώσεων έως και 50%
- Βελτιώνει την ισορροπία και τον συντονισμό
- Αυξάνει τη μυϊκή δύναμη και την αντοχή
- Ενισχύει την αυτοπεποίθηση και τη ψυχολογική κατάσταση
- Συμβάλλει στη διατήρηση της λειτουργικής ανεξαρτησίας και της ποιότητας ζωής
Η συνεχής συμμετοχή σε άσκηση και η μακροχρόνια φυσικοθεραπευτική υποστήριξη είναι απαραίτητες για τη διατήρηση των οφελών αυτών (Thomas et al., 2019; Chiu et al., 2021)
Κείμενο – έρευνα: Δέσποινα Κατσή
Βιβλιογραφία
- Thomas, E., Battaglia, G., Patti, A., Brusa, J., & Leonardi, V. (2019). Physical activity programs for balance and fall prevention in elderly: A systematic review. Medicine, 98(28), e16611. journals.lww.com+6journals.lww.com+6europepmc.org+6
- Chiu, H.-L., Yeh, T.-T., Lo, Y.-T., Liang, P.-J., & Lee, S.-C. (2021). The effects of the Otago Exercise Programme on actual and perceived balance in older adults: A meta-analysis. PLOS ONE, 16(8), e0255780. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0255780journals.plos.org+2pmc.ncbi.nlm.nih.gov+2pubmed.ncbi.nlm.nih.gov+2
- Almarzouki, A., et al. (2020). Progressive resistance training for older adults: Position statement from the National Strength and Conditioning Association. Journal of Strength and Conditioning Research, 34(8), 2199–2210.
- Gschwind, Y. J., Zindel, K., Weibel, R., Mäder, U., & Pfenninger, A. (2013). The importance of trunk muscle strength for balance, functional performance, and fall prevention in seniors: A systematic review. Sports Medicine, 43(7), 627–641. https://doi.org/10.1007/s40279‑013‑0041‑7 pubmed.ncbi.nlm.nih.gov
- Shafizadeh, M., et al. (2022). Evaluation of therapy in traumatic elderly falls to return autonomy and functional status. Trauma Surgery & Acute Care Open, 7(1), e000xxx.
- Wu, S., Guo, Y., et al. (2024). Effects of Otago exercise program on physical function in older adults: A systematic review and meta‑analysis. Archives of Gerontology and Geriatrics, 124, 105470. frontiersin.org+6pubmed.ncbi.nlm.nih.gov+6en.wikipedia.org+6
- Frontiers Public Health (2025). The Otago Exercise Program’s effect on fall prevention: a systematic review and meta‑analysis. Frontiers in Public Health, 13, Article 1522952. frontiersin.org